Science & Engineering

تاريخچه اكتشاف نفت در ايران با واگذاري امتيازات در اواخر دوره قاجاريه همراه است كه ورود به آن ازاهداف اين مقدمه خارج است امادرهر صورت اقدامات عملي اكتشاف نفت از سال 1280 با عقدقرارداد "دارسي" آغاز و در خرداد 1287با كشف ميدان نفتي مسجد سليمان وارد مرحله عملي گرديد. بابروز جنگ جهاني اول ركورد اكتشاف فراگيرشد و تا سال 1307 كه آغاز بحران اقتصادي جهاني بود جمعاًدو ميدان نفتي ديگر يعني هفتگل و نفت شهر كشف گرديد.

از سال 1309 تا سال 1312 مناقشات ايران و شركت نفت بريتانيا ركودي ديگر بر روند اكتشاف وارد كرد ولي با تمام اين احوال تا سال 1317 ميدانهاي بزرگي همچون نفت سفيد، آغاجاري، پازنان و گچساران كشف شد. از سال 1318 تا سال 1327 بعلت وقوع جنگ جهاني دوم تنها ميدان "لالي" كشف شد. كشف اين ميدان در سال 1327 اولين اكتشاف مخزن "بنگستان" بشمار مي آيد. از اسفند ماه 1329 تا 1333 تاريخ انعقاد قرارداد كنسرسيوم ركودي كامل بر اكتشاف حكم فرما بود. از سال 1333 تا سال 1337 كه فعاليت اكتشافي شركت هاي عامل نفت آغاز شد منجر به كشف ميدان اهواز (آسماري و بنگستان) و مخزن بنگستان ميدان آغاجاري گرديد.

دهه 48-1338

اين دهه يكي از مهمترين و پربارترين دهه هاي اكتشافات نفتي در جنوب غربي ايران و طي آن تعداد مخازن جديد كشف شده به 33ميدان مي رسيد كه در مجموع حدود 46 درصد كل ذخاير در جاي كشور در طي اين دوره به اثبات رسيده است.
در اين دوره علاوه بر ميدانهاي كشف شد زاگرس، اولين ميدان دريايي يعني بهرگانسر در سال 1338 كشف گرديد و متعاقب آن ميدانهاي دورود، سروش، سلمان ، اسفنديار، فروزان، نوروز، رشادت، پارس شمالي، هنديجان، و رسالت نيز كشف شد.

دهه 57-1348

در اين دهه كه آخرين دهه قبل از انقلاب و سالهاي پاياني استيلاي شركت هاي عامل نفت منابع ايران است، حجم فعاليت هاي اكتشافي به بالاترين مقدار خود مي رسيد و از تمامي امكانات بهمراه فناوري روز استفاده گرديد ولي در هر صورت مقدار نفت در جاي كشف شده به يك پنجم دهه قبل تا 12 هزار ميليون بشكه رسيد. ميدانهاي كشف شده اين دوره از نظر حجم ذخاير كوچك تا متوسط بحساب مي آيند.

دهه 67-1357

در اين دهه اكتشاف با ركورد نسبي همراه بود كه جنگ تحميلي مهمترين عامل آن بوده است. در اين دوره امكانات اكتشاف صرف امور توليد شد و ميدانهاي كشف شده مرتبط به فعاليتهايي است كه قبل از انقلاب آغاز شده بود.

دهه 77-1367

در دهه دوم بعد از انقلاب آهنگ فعاليت هاي اكتشافي بتدريج سرعت گرفت و امكانات بيشتري تخصيص داده مي شد. با افزايش فعاليت ها مقدار نفت كشف شده در اين دوره تقريباً دو برابر دوره قبل بود. از جمله مهمترين اكتشافات در اين دهه، كشف ميدان گازي پارس جنوبي است كه جزو بزرگترين ميادين گازي كشف شده در جهان مي باشد.
خاطر نشان مي شود كه عمده تغييرات و نگرش جديد به اكتشاف از سال 1376 آغاز شد كه منطبق است با اجراي سياست گذاري هاي جديد و توجه ويژه أي به اكتشاف كه ماحصل آن در سال 1378 خودنمايي مي كند.

ویلیام ناکسی دارسی یک میلیونراسترالیایی ، نخستین فردی بود که با روشهای جدید روز ودستگاههای حفاری مکانیکی در ایران به اکتشاف نفت و حفر چاه پرداخت.او ابتدا گروهی فنی را به سرپرستی زمین شناسی به نام برلز استخدام و به ایران اعزام کرد. این گروه ، پس از بررسیهای زمین شناسی ، گزارش رضایت بخشی داد.احتمال وجود نفت در حوالی قصرشیرین و شوشتر را زیاد و دردیگرنقاط امیدوار کننده دانست. پس از دریافت این گزارش ،دارسی نماینده ای به نام ماریوت را در سال 1901 به دربار ایران فرستاد ماریوت امتیاز اکتشاف و استخراج نفت در تمام ایران ، بجز پنج ایالات شمالی را از مظفرالدین شاه گرفت.چند ماه پس از امضای قرار داد، حفاری اولین چاه درمحلی به نام چیاسرخ یا چاه سرخ ، در شمال غرب قصرشیرین آغاز شد. کار حفاری به علت نبود راه و ناامنی به کندی پیش می رفت تا آنکه درتابستان 1903 در عمق 507 متری به گاز و کمی نفت رسید. چاه دوم هم در همین ناحیه در عمقی مشابه به نفت رسید. بهره دهی این چاه درحدود 175 بشکه در روز بود. دارسی با ارزیابی نتایج دریافت اگردر ناحیه چیاسرخ نفتی بیش از این مقدار هم بیابد به علت دوری ازدریا ونبود امکان حمل به بازار مصرف ، سودی عاید او نخواهد شد. ناحیه را ترک کرد و به خوزستان روی آورد.

منطقه چیارسرخ درمرزبندیهای بعدی به دولت عثمانی واگذار شد واکنون چیاسرخ یک میدان نفتی کوچکی درعراق است.
درمنطقه خوزستان اولین و دومین چاه حفر شده شرکت، خشک بودند. درنیمه اول سال 1908 سرمایه شرکت روبه پایان بود و هنوز نفتی کشف نشده بود. روسای شرکت به مسئول عملیات که مهندسی به نام دینولدز بود: دستور توقف عملیات را می دهد. ولی او که در محل وضع را بهتر ارزیابی کرده بود چند روزی از اجرای دستور توقف خودداری نمود وبه حفاری ادامه می دهد. درروز پنجم خرداد 1287 شمسی (1908 م) مته حفاری به لایه نفت دار برخورد ونفت با فشار از چاه فوران نمود. عمق چاه 360 متربود. دومین چاه که ده روز بعد به نفت رسید 307 متر عمق داشت با به نفت رسیدن این دو چاه وجود نفت به مقدار زیاد درایران به اثبات رسید. پس از کشف نفت در ایران درسال 1909 شرکت سابق نفت ایران وانگلیسی تشکیل شد.
از سال 1908 تا سال 1928 تمام نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجدسلیمان استخراج شد.